Weerstandsvermogen en Risicobeheersing

Alle  risico's die de gemeente loopt op enig moment, vormen gezamenlijk het risicoprofiel van de gemeente op een bepaald moment. De risico's worden periodiek binnen de P&C-cyclus geïnventariseerd en geüpdatet. De meest actuele inventarisatie is per 31 december 2021. De 10 grootste risico's zijn in onderstaande tabel samengevat.

Toelichting tabel 2:
Het maximale financiële gevolg van de tien grootste risico's is € 8,6 miljoen. Voor de overige risico's is het financiële gevolg € 2,9 miljoen. Het totale maximale financiële gevolg van alle risico's bedraagt per 31 december 2021 € 11,6 miljoen.

Ontwikkeling van het  risicoprofiel

De ontwikkeling wordt geschetst ten opzichte van de laatste risico-inventarisatie (begroting 2022).

Per saldo is er een risicotoename van € 0,7 miljoen ten opzichte van de laatste actualisatie bij
de begroting 2022, toen het totaalbedrag van de geïnventariseerde risico's € 10,9 miljoen bedroeg. De belangrijkste verklaring voor deze forse stijging is het maximale risico van inflatie dat is geschat op € 1,0 miljoen.
Mutaties in risico's

• De volgende risico's zijn nieuw (1):

R380- Inflatierisico
In januari 2022 steeg de inflatie in de maand januari met 7%. Oorzaak hiervoor waren de verstoringen in de wereldeconomie als gevolg van de coronaepidemie gevolgd door sterk economisch herstel. Belangrijkste aandeel in dit inflatiecijfer zijn de gestegen energieprijzen door sterke vraagstijging en een tekort aan goederen en grondstoffen door onvoldoende aanbod of toeleveringen. De DNB verwachtte in februari voor 2022 van ruim 4% met doorwerking in 2023 (2 jaar). Op 24 februari jongstleden is de inval van Rusland in Oekraïne een nieuwe factor die de inflatie verder heeft aangejaagd en waarbij vooral olie- en gasprijzen nog verder zijn gestegen. De verwachting van DNB is dat de oorlog de inflatie kan opstuwen tot zelfs 9%. Dit raakt de lopende begroting van 2022. Wij zijn uitgegaan van een inflatie over 2022 van 6% die deels wordt gecompenseerd door het gemeentefonds, wat een nadelig risico geeft tussen € 850.000- € 1.000.000.

• De volgende risico's zijn vervallen (1):

R310 - Onvoorziene reparaties openbare ruimte van Lange Dreef
Dit risico is niet meer van toepassing door beëindiging van dit project (- € 100.000).

• De volgende risico's zijn toegenomen (1):

R378 - Kosten van verbonden partijen
De stijgende inflatie en arbeidsmarkttekorten raken ook de uitvoering van taken van onze verbonden partijen. Er wordt rekening gehouden met een hogere kans (van 30% naar 50%) en hogere bijdrage (+ € 50.000) aan verbonden partijen als gevolg van deze factoren.

• De  volgende risico's zijn afgenomen (2):

R361-  Financiële risico's coronaepidemie
De financiële gevolgen van de coronaepidemie blijken mee te vallen en goed gedekt te kunnen worden met de ontvangen Rijksmiddelen of eigen dekkingsmiddelen. Ook lijkt de ergste fase van de epidemie voorbij. De risico's van onvoorziene uitgaven worden daarom lager ingeschat (- € 150.000).
R47 - Fasering onderhoud gemeentelijke gebouwen
Bij de begroting 2020 is gekozen voor een gefaseerde inbreng van de benodigde middelen (€ 580.000) voor het onderhoud aan gemeentelijke gebouwen gebaseerd op een onderhoudsplan: 0% in 2021, 50% in 2022, 75% in 2023 en 100% in 2024. Het risico van onvoorziene uitgaven vermindert in 2022 derhalve met 50% van € 580.000 is € 290.000.

De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend aan de hand van de geïnventariseerde financiële risico’s en de zogenaamde ‘Monte Carlo simulatie’. Dit is een gewogen risicosimulatie waarbij  rekening is gehouden met de kans op voordoen van een risico en het ingeschatte financiële effect, met de aanname dat de risico’s zich niet allemaal gelijktijdig en in hun maximale omvang voordoen.

Voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit is een Monte Carlo simulatie uitgevoerd met een waarschijnlijkheidspercentage van 90%. Hieruit volgt dat met een waarschijnlijkheid van 90% kan worden gesteld dat de benodigde weerstandscapaciteit € 6.488.338 bedraagt.

Berekening beschikbare weerstandscapaciteit
De weerstandscapaciteit bestaat uit de algemene reserve, de onbenutte belastingcapaciteit en de stelpost onvoorziene uitgaven.

Toelichting tabel 2:
De toename van de algemene reserve en de onbenutte belastingcapaciteit zorgen voor een hogere beschikbare weerstandscapaciteit.
De algemene reserve is toegenomen door dotatie van het positieve saldo van de jaarrekening 2020. De sterke lokale stijging van de woningwaarden in combinatie met het verschil tussen de gemiddelde landelijke OZB-tarieven plus 20% (de norm voor toelating tot artikel 12 van de Fvw) en onze relatief lage lokale OZB-tarieven, hebben geleid tot een stijging van de onbenutte belastingcapaciteit.

Om te bepalen of het huidige weerstandsvermogen toereikend is, wordt de benodigde weerstandscapaciteit (die uit de risicosimulatie voortvloeit) afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van deze berekening vormt het weerstandsvermogen en wordt uitgedrukt in een ratio. Daarbij geldt: hoe hoger de ratio, hoe groter het vermogen om weerstand te bieden aan de financiële gevolgen van optredende risico’s.

Voor de beoordeling van de ratio wordt een norm gehanteerd die door bureau Naris in samenwerking met de Universiteit Twente is ontwikkeld. Deze norm wordt landelijk veel toegepast bij gemeenten.

Toelichting tabel 3:
Berekening ratio:

Op basis van de landelijke norm kwantificeren we het weerstandsvermogen als 'uitstekend'.

Toelichting tabel 4:
De meest recente berekening van de ratio weerstandsvermogen was bij de begroting 2022 (2,78).
De afname van de ratio met 0,51 in deze jaarrekening 2021 tot 2,27 is het voornamelijk het gevolg van een sterkere stijging van de financiële risico's (met name door toevoeging van het inflatierisico), in verhouding tot een lagere stijging van de weerstandscapaciteit door toename van de algemene reserve en onbenutte belastingcapaciteit.

In artikel 11 van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is bepaald dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing van de begroting en het jaarverslag, financiële kengetallen worden opgenomen voor achtereenvolgens:

De netto schuldquote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, de solvabiliteitsratio, de structurele exploitatieruimte, de grondexploitatie en de belastingcapaciteit.

Deze kengetallen geven inzicht in de financiële positie van de gemeente op basis van de balans. De definities van de kengetallen zijn vastgelegd in een ministeriële regeling (Regeling vaststelling wijze waarop kengetallen worden vastgesteld en opgenomen in begroting en jaarverslag).

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft de volgende signaleringswaarden voor de kengetallen gegeven:

De netto schuldquote

De netto schuldquote geeft de verhouding aan tussen de totale netto schuld van de gemeente, zijnde  schulden minus financiële activa exclusief verstrekte leningen, en de baten. Het is een indicatie van de mate waarin de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Een laag percentage (lager dan 90%) is gunstig.

1. Vaste schulden (cf. art. 46 BBV)
2. Netto vlottende schuld (cf. art. 48 BBV)
3. Overlopende passiva (cf. art. 49 BBV)
4. Financiële activa (cf. art. 36 lid d, e en f)
5. Uitzettingen < 1 jaar (cf. art. 39 BBV)
6. Liquide middelen (cf art. 40 BBV)
7. Overlopende activa (cf. art. 40a BBV)
8. Totale baten (cf. art. 27 lid 1 sub c BBV excl. mutaties reserves)
9. Netto schuldquote = (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%

De netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

De definitie van de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, is gelijk aan de definitie van de netto schuldquote met dien verstande dat alle financiële activa (D  incl. art. 36 b en c) in de berekening worden betrokken, ook alle verstrekte leningen.
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen = (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%

De solvabiliteitsratio

Dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente in staat is aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal. Het eigen vermogen van een gemeente bestaat volgens artikel 42 BBV uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten.

1. Eigen vermogen (cf. art. 42 BBV)
2. Totaal passiva (cf. art. 41 resp. 47 BBV)

Solvabiliteit = (A/B) x 100%

De grondexploitatie

Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten.
De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop.

Het is dus belangrijk om te kunnen beoordelen of er een reële verwachting is dat een grondexploitatie kan bijdragen aan de verlaging van de schuld. Staat de grond tegen een te hoge waarde op de balans dan moet die worden afgewaardeerd en dat leidt tot een lager eigen vermogen en dus een lagere solvabiliteitsratio.

1. Niet in exploitatie genomen bouwgronden (cf. art. 38 lid a punt 1 BBV)
2. Bouwgronden in exploitatie (cf. art.38 lid b BBV)
3. Totale baten (cf. art. 27 lid c BBV excl. mutaties reserves)

Grondexploitatie = (A+B)/C x 100%

De structurele exploitatieruimte

Dit kengetal is van belang voor de beoordeling van de structurele ruimte die een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is.

Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele lasten. De structurele exploitatieruimte wordt bepaald door het saldo van de structurele baten en lasten en het saldo van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves te delen door de totale baten. De uitkomst wordt uitgedrukt in een percentage.

1. Totale structurele lasten
2. Totale structurele baten
3. Totale structurele toevoegingen aan de reserves
4. Totale structurele onttrekkingen aan de reserves
5. Totale baten

Structurele exploitatieruimte = ((B-A)+(D-C))/(E) x 100%

De belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Dit begrip heeft een andere definitie dan het begrip onbenutte belastingcapaciteit uit de paragraaf Lokale heffingen en is daarmee niet vergelijkbaar

De definitie van het kengetal belastingcapaciteit is:

Woonlasten van een meerpersoonshuishouden in het begrotingsjaar ten opzichte van het landelijk gemiddelde in het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar, uitgedrukt in een percentage. De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen, wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB, de rioolheffing en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde waarde in die gemeente.

1. OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde
2. Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde
3. Afvalstoffenheffing voor een gezin
4. Eventuele heffingskorting
5. Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C-D)
6. Woonlasten landelijke gemiddelde voor gezin in t-1

Tekstwoonlasten (E) t.o.v. landelijke gemiddelde jaar er voor (F) (E/F) x 100%
Voor een verdere toelichting op het onderdeel belastingcapaciteit verwijzen we naar de paragraaf lokale heffingen en de onderstaande beoordeling.

Beoordeling kengetallen in relatie tot de financiële positie

Alle kengetallen zijn in dezelfde risicoklasse gebleven ten opzichte van het voorgaand jaar.
Weerbaarheid van de financiële positie
De netto schuldquotes, solvabiliteit en grondexploitatie geven een indicatie van de weerbaarheid van de financiële positie.
De netto schuldquote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen en de solvabiliteit zijn verbeterd ten opzichte van 2020, maar geven nog steeds aanleiding tot zorg over de verhouding schuld/eigen vermogen en dientengevolge de rentelast die drukt op de begroting.
De netto schuldquotes zijn de afgelopen jaren (sterk) gedaald van ca. 130% (meest risicovol) naar net onder 100% (neutraal niveau). Hiermee is voldaan aan de doelstelling uit het raadsprogramma 2018-2022. Dit resultaat is in de jaren 2020 en 2021 vooral bereikt door een relatief sterke stijging van de baten als gevolg van extra (incidentele) middelen van het Rijk (niet beïnvloedbaar), en tegelijkertijd een lichte afname van de schulden (wel beïnvloedbaar).
De solvabiliteit is ook verbeterd maar nog steeds op een risicovol niveau en ver weg van een acceptabel niveau. De genoemde 3 kengetallen tezamen en de achterliggende ontwikkelingen geven aan dat de schuldpositie nog steeds onvoldoende is voor een gezonde financiële positie.
Het kengetal grondexploitatie is van voldoende niveau. Het aantal en de financiële omvang van de grondexploitaties is laag, wat verklaard wordt door de beperkte mogelijkheden binnen onze gemeente. Dit maakt dat de grondexploitaties relatief weinig risico gegeven op de financiële positie.

Wendbaarheid van de financiële positie

Bij de wendbaarheid van de financiële positie gaat het om de structurele exploitatieruimte en de belastingcapaciteit.

Het positieve teken en de stijging van de structurele exploitatieruimte laat zien dat de structurele lasten voldoende en meer worden gedekt uit structurele baten, wat bijdraagt aan de versterking van het eigen vermogen.
De  belastingcapaciteit is (zeer) hoog; de stijging van de woonlasten is hoger dan het landelijk gemiddelde (in het voorgaande belastingjaar). Op basis van dit kengetal is de belastingdruk voor inwoners hoog. Verhoging van belastingen om de financiële positie te verbeteren betekent een nog hogere belastingcapaciteit.