11. Openbare Ruimte en Milieu

Energietransitie: Klimaatwet en Klimaatakkoord
In 2015 ondertekenden 174 landen, waaronder Nederland, het Klimaatakkoord van Parijs.  Nederland nam daarmee de verplichting op zich de uitstoot van broeikasgassen sterk te verminderen om verdere klimaatverandering te beperken. Nederland gaat voor 49% CO2-reductie in 2030 en bijna CO2-neutraal in 2050. Deze doelen zijn inmiddels verankerd in de Klimaatwet (2019). Hoe we als land gaan komen tot deze CO2-reductie is uitgewerkt in het Nationaal Klimaatakkoord uit 2019.

Het Rijk, decentrale overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties hebben dit Klimaatakkoord samen opgesteld.

Voor de gemeente betekent dit:
In U16-verband werkt de gemeente aan een Regionale Energiestrategie (RES). De RES-regio U16 bestaat uit 16 gemeenten, 4 waterschappen en de provincie Utrecht. De RES bevat regionale afspraken over de opwek van duurzame elektriciteit en warmte. Daarin geven we aan welk deel van de landelijke opgaven van 42 TWh (35 TWh op land en 7 TWh op daken) op land de regio voor haar rekening neemt. In 2021 heeft de gemeenteraad de RES 1.0 vastgesteld. Daarin heeft de regio een bod opgenomen voor 2030 van 1,8 TWh (Terawattuur) grootschalige opwek van elektriciteit. De gemeente Utrechtse Heuvelrug neemt hiervan in 2030 0,088 TWh voor haar rekening. De RES wordt ruimtelijk vertaald in de Omgevingsvisie en vervolgens in Omgevingsplannen. De RES wordt tweejaarlijks geactualiseerd dus in 2023 wordt de RES 2.0 aangeboden ter besluitvorming. Samen met de gemeente Houten, vervult onze gemeente de trekkersrol voor de bestuurstafel Klimaatneutrale Regio in de regio U16.

In 2021 vond de beoordeling van de eerste zonneveld-initiatieven plaats. Op basis van het in 2020 vastgestelde afwegingskader Energie in Landschap is er een uitvraag gedaan voor 25 hectare zonnevelden. De vijf ingediende initiatieven zijn beoordeeld aan de hand van de criteria in het afwegingskader. Twee initiatieven kwamen als beste uit de bus en krijgen de mogelijkheid om hun plan verder uit te werken.

Een van de afspraken uit het Nationaal Klimaatakkoord is de overstap naar een aardgasvrije gebouwde omgeving in 2050. Gemeenten krijgen hierin de regierol.  In 2021 stelde de gemeenteraad de Transitievisie Warmte vast. Daarin staat de route naar een aardgasvrije gebouwde omgeving. De gemeente pakt het stapsgewijs en wijk voor wijk aan. De komende jaren staan vooral in teken van isoleren. In 2022 start de aanpak ‘Duurzame wijk’ in Maarn en Driebergen.

De gemeente maakte gebruik van de subsidie Regeling Reductie Energieverbruik (RRE) en de Regeling Reductie Energieverbruik Woningen (RREW) om inwoners te stimuleren hun woning te verduurzamen. De gemeente organiseerde een campagne waarin huiseigenaren een voucher kregen waarmee zij kleine energiebesparende producten konden kopen Andere activiteiten waren (online) bijeenkomsten voor huiseigenaren, maatwerkadvies voor verduurzaming eigen woning, gezamenlijke inkoop-actie. De RRE-campagne was een groot succes. In het kader van de RREW is er voor sociale huurders een energiebespaarbox en energieadvies beschikbaar gesteld.

Klimaatadaptatie
In 2021 is bij verschillende instanties subsidie aangevraagd en maximaal toegekend. Van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) ontvangen we voor 2022 € 150.000,- voor de projecten Amerongen, Dennenhorst en de klimaatpleinen in Driebergen. Daarnaast hebben we in het kader van de Tijdelijke Impulsregeling Klimaatadaptatie 2022-2027 een bedrag van € 637.251,- toegekend gekregen. De provincie heeft een bijdrage geleverd in de vorm van het financieren van het ontwerpbureau voor de klimaatpleinen.

Sinds 2018 geldt het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Deze heeft als doel dat Nederland in 2050 zo goed mogelijk klimaatbestendig en waterrobuust is ingericht voor wateroverlast, droogte, hitte en overstromingen. Om dat te bereiken is als tussendoel in de deltabeslissing opgenomen dat ruimtelijke adaptatie vanaf 2020 onderdeel is van het beleid en handelen van de overheden.

Om dit te bereiken hebben we samen met de regio een klimaatstresstest uitgevoerd. Hierbij is onze kwetsbaarheid voor wateroverlast, verdroging, hitte en waterveiligheid in beeld gebracht. Op basis hiervan hebben we in 2020 samen met de regio een Regionale Adaptatie Strategie (RAS) opgesteld. In 2021 heeft de provincie Utrecht als eerste stap samen met de gemeenten en de bouwsector de Afspraken Klimaatadaptief Bouwen Utrecht opgesteld. Daarnaast heeft de Blauwe Agenda Utrechtse Heuvelrug, een samenwerkingsverband van alle partijen op de heuvelrug, een grootschalig onderzoek uitgevoerd naar de waterbalans van de Utrechtse Heuvelrug en de maatregelen die nodig zijn voor een robuust en klimaatadaptief watersysteem. Dit alles is in 2021 uitgewerkt tot een lokale adaptatiestrategie en in februari 2022 aan uw raad ter vaststelling aangeboden. In 2022 wordt het bijbehorende uitvoeringsprogramma opgesteld, waarbij de participatie van onze inwoners een belangrijke rol zal spelen. Daarnaast zal vast gestart worden met de uitvoering van quick wins.

De volgende projecten zijn in voorbereiding of in uitvoering:

• In het kader van een pilotproject is samen met bewoners, ondernemers en andere betrokkenen een ontwerp gemaakt voor een klimaatadaptieve inrichting van de pleinen aan de Traaij en de Lei in Driebergen. Gezien de voorbeeldfunctie van dit pilotproject voor andere gemeenten heeft de provincie Utrecht dit project ondersteund door financiering van het ontwerpbureau Atelier GroenBlauw.
• Het project Wateroverlast Amerongen koppelt regenwater van de riolering af. Het regenwater wordt ter plaatse geïnfiltreerd waarmee droogte wordt bestreden, wateroverlast wordt beperkt en de riooloverstort in de uiterwaarden wordt teruggebracht. Deelgebied 3, in het oude dorp van Amerongen is in 2021 uitgevoerd en deelgebied 4 verder voorbereid.
• De rioolvervanging in de Driebergse wijk Dennenhorst is in voorbereiding. Bij de vervanging wordt een apart hemelwaterstelsel aangelegd, waarmee het hemelwater wordt afgevoerd naar een wadi in de Akkerweg. Het project loopt vertraging op omdat er bezwaar is gemaakt tegen de kap van bomen.
• In 2021 is de opgave voor de rioolrenovatie in beeld gebracht en voorbereid. Ontbrekende data in het beheersysteem zijn in beeld en worden op orde gebracht. Daarnaast zijn riolen en gemalen gereinigd, geïnspecteerd en onderhouden.
• In het kader van de Blauwe Agenda Utrechtse Heuvelrug is samen met Staatsbosbeheer, Utrechts Landschap, Provincie Utrecht en HDSR een project in voorbereiding om het hemelwater in het bosgebied boven Amerongen te infiltreren. Zo wordt wateroverlast in de bebouwde kom beperkt en komt het hemelwater ten goede aan de natuur op de heuvelrug.
  

Valwind
In de 2e bestuursrapportage zijn de opruimkosten van de valwind ingeschat op € 0,6 miljoen. De werkelijke kosten en de inschatting van de toekomstige herstelkosten (voorziening valwind) liggen € 1,2 miljoen hoger. Hiermee komt het totaal inclusief de storting in de voorziening valwind uit op € 1,8 miljoen. De werkelijke kosten zijn € 1,1 miljoen en de storting in de voorziening is € 0,7 miljoen. Hoofdoorzaak is dat het rooien van de stobben (= wortelstelsel) al in 2021 heeft plaats gevonden en dit fors duurder was. Dat laatste kwam doordat in de raming rekening was gehouden dat een groot deel van de stobben in de grond zou achterblijven. Uiteindelijk zijn deze volledig uitgegraven, om herplant op dezelfde plek mogelijk te maken. Ook is nog een aantal nagekomen facturen ontvangen en zijn andere werkzaamheden eerder uitgevoerd dan verwacht. Tot slot is gebleken dat voor de te maken toekomstige herstelkosten in 2021 in een voorziening moeten worden gestort (€ 0,7 miljoen). Dit laatste leidt dus niet tot hogere kosten, maar wel tot het eerder nemen van kosten.

Tabel verdeling werkelijke kosten valwind:

Aanvullend op deze tabel is een bedrag van € 0,7 miljoen gestort in de voorziening valwind voor toekomstige herstelkosten in 2022 en 2023.

Bodemtaken en Ondergrond
Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet (1 januari 2023) worden de gemeenten bevoegd gezag voor de bodem. De taken en bevoegdheden voor bodemkwaliteit en saneringsprojecten draagt de provincie over naar de gemeente. In 2021 is er veel samengewerkt met provincie, RUD (Regionale Uitvoeringsdienst) en ODRU (Omgevingsdienst regio Utrecht) aan de voorbereiding van de overdracht van de taken. Er is gewerkt aan een implementatieplan en er zijn beleidskeuzes gemaakt op het snijvlak van bodem en grondwater. Met de overdracht van bevoegd gezag taken verschuiven ook de uitvoeringskosten van de provincie naar de gemeente. Onzeker is echter nog de bijdrage vanuit het rijk richting provincie en daarmee de verdeling naar gemeenten voor het uitvoeren van de taken.

Afvalinzameling en verwerking
In 2021 hebben diverse projecten geleid tot het verder verminderen van de hoeveelheid ongescheiden restafval en terugdringen van de kosten. De overgang per 1 januari 2021 naar bezoek op afspraak op de milieustraat Velperengh heeft hier een groot aandeel in gehad. Hierdoor heeft de gemeente het oneigenlijk gebruik kunnen minimaliseren met als resultaat minder afval, beter toezicht en efficiëntere inzet van medewerkers. Eind april is de samenwerking met milieustraat Remmerden geëindigd. De extra bezoekers uit Leersum, Amerongen en Overberg konden zonder problemen opgevangen worden op de milieustraat Velperengh. Het stopzetten van het gebruik van de milieustraat Remmerden, het schrappen van de wekelijkse zomer- en herfstinzameling van GFT, en de daadwerkelijke vermindering van de hoeveelheid ongescheiden restafval heeft geleid tot een structurele verlaging van de kosten waardoor het tarief van de afvalstoffenheffing voor 2022 verlaagd kon worden.

Het besluit over het al dan niet invoeren van diftar is door de raad een jaar uitgesteld. Eerst wordt nagegaan in hoeverre het intensiveren van de afvalcommunicatie en -bewustwording de beoogde doelstellingen dichterbij kan brengen. Hiertoe is besloten na een uitvoerig maatschappelijk debat over de wijze waarop minder restafval en eerlijke verdeling van kosten gerealiseerd kan worden.

Eind 2021 is de aanbesteding van het raamcontract voor de aanschaf, plaatsing en onderhoud van ondergrondse afvalcontainers afgerond. Dat betekent dat de gemeente faciliteiten voor het scheiden van afval bij de hoogbouw kan gaan plaatsen.

Corona heeft ook in 2021 een stempel gedrukt op het afvalinzameling en -verwerking. Met name de toename van kartonnen verpakkingen door internetbestellingen heeft gezorgd voor nieuwe uitdagingen.

Onderhoud Openbare Ruimte
In 2021 is gestart met de implementatie van de beheerplannen en de daarbij behorende budgetten en kredieten. We werken vier jaarschijven met deze budgetten om vervolgens goed te analyseren wat de daarop volgende jaren nodig is. Het jaar 2021 was voor Buitenruimte een onstuimig jaar dat niet alleen in het teken stond van de nieuwe beheerplannen, maar ook gekenmerkt werd door veel vacatures, de valwind en Corona.

De uitgangspunten van het beheerplan zijn voor wegen uitgevoerd in 2021 met behulp van de extra beschikbare middelen. In de kernen Doorn en Amerongen heeft grootschalig verhardingsonderhoud plaatsgevonden. Voor het reguliere onderhoud zijn de knelpunten aangepakt daar waar het meeste verkeer en de grootste (schade- en verkeersveiligheids-) risico's spelen. Voor de vervanging van de wegen die `op` zijn, is een apart investeringsplan gemaakt waar in 2021 uitvoering aan is gegeven. Het jaar 2021 is daarmee vooral gericht geweest op uitvoering en het wegwerken van achterstanden in onderhoud en vervangingen.  De aanbesteding voor vervanging en onderhoud van de openbare verlichting gaat in 2022 plaatsvinden.

In 2021 is de voorbereiding gestart om, als onderdeel van de visietrajecten, een plan Dorpsgerichte Inrichting van Openbare Ruimte (DIOR) op te stellen en in combinatie hiermee de Leidraad Inrichtingen Openbare Ruimte (LIOR) te actualiseren. Zodat in algemene zin, na de besluitvorming over de beheerplannen, ook documenten worden vastgesteld die kwalitatief helpen om de openbare ruimte op orde te brengen.

Voor het groenbeheer kenmerkte 2021 zich door een groeizame zomer. Desondanks is het C-onderhoudsniveau gemiddeld goed gehaald. Bij de vervangingsopgave van bomen is samen met het wegbeheer gestart met het maken van een inhaalslag in de kernen Amerongen en Doorn. Daarnaast loopt de individuele vervangingsopgave van bomen. Mede doordat de valwind veel capaciteit vroeg, werd dit nog niet afgerond in 2021 en zal dit doorlopen in 2022.

Begraafplaatsen
We voorzien een tekort aan natuurgraven op de Nieuwe Algemene Begraafplaats in Doorn. In 2021 zijn de benodigde onderzoeken gestart ten aanzien van natuurwaarden en archeologie (grafheuvel). Als de resultaten hiervan in 2022 bekend zijn, wordt een Omgevingsvergunning traject gestart voor het aangrenzende bosperceel.

In de loop van 2021 is de aanleg van het gedeelte natuurbegraven op de Nieuwe Algemene Begraafplaats in Leersum afgerond. Sinds najaar 2021 is het mogelijk hier een natuurgraf (1 of 2 persoons) te kopen. Door de valwind zijn veel bomen in de omgeving gesneuveld. Daardoor ligt dit gedeelte er nu wat kaal bij en moet echte natuursfeer nog komen.  Er zijn enkele natuurgraven uitgegeven.

Het aantal begrafenissen en asbestemmingen fluctueert. In 2021 is het aantal begrafenissen met circa 10% gedaald ten opzichte van 2020: van 216 begrafenissen in 2020  naar 193 begrafenissen in 2021. Dit is hetzelfde aantal als in 2018. In 2019 en 2020 lagen deze aantallen ook ongeveer gelijk (214-216).

In 2021 was er veel uitval van personeel bij de administratie begraafzaken. Het was nodig om kennis, kunde en handen in te huren om de administratie bij te houden. Ook was het vaker nodig om Monuta in te zetten om de bereikbaarheid voor uitvaartondernemers de te garanderen.