Inleiding
Binnen dit programma heeft de gemeente de opgave om inwoners goede ondersteuning en zorg te bieden en ook de financiële taakstelling te behalen die met de transities gepaard ging. Deze opgave omschrijven we als de transformatie binnen het sociaal domein. De transformatie richt zich op een beweging, waarbij hulp en ondersteuning integraal samen met het gezin wordt ingezet en die meer aansluit bij het gewone leven en bij de eigen kracht van inwoners. Hiervoor versterkt de gemeente de sociale structuren in de dorpen, voeren medewerkers van de dorpsteams gesprekken met inwoners en regelen ze integrale ondersteuning waar nodig. Op deze manier zorgt de gemeente ervoor dat de gevraagde ondersteuning beschikbaar, kwalitatief goed en direct inzetbaar is. Keuzevrijheid voor onze inwoners is daarbij belangrijk.
De gemeente werkt met het model van de piramide van eigen kracht. In de top staan de individuele voorzieningen. In het middenstuk de collectieve voorzieningen en de toegang tot de zorg en ondersteuning en in het onderste deel de versterking van de sociale structuren in de dorpen.
De integrale doelstellingen zijn opgenomen in programma 5.
Bijgaand schema toont in welke programma’s de onderdelen van de transformatie staan. Daarnaast valt een klein deel van de activiteiten ook onder de programma’s 3, 4 en 9.
Transformatie vertraagd
Door COVID-19 stond de realisatie van de transformatiedoelen van de gemeente onder druk. De focus van de gemeentelijke organisatie en van maatschappelijke ketenpartners lag op het continueren van zorg. Binnen de gemeentelijke organisatie vroeg het beantwoorden van vragen van maatschappelijke instellingen en inwoners veel extra inzet.
Dit gold ook voor aan COVID-19 gerelateerde zaken zoals het coördineren de werkzaamheden rond de vaccinatielocatie en besluitvorming voor rond de uitvoering van landelijke regelingen voor inkomensondersteuning door de Regionale Dienst Werk en Inkomen.
Hierdoor kwam de uitwerking van beleidskaders en ontwikkelen van nieuwe initiatieven onder druk te staan, onder andere op het terrein van inclusief beleid, vrijwilligersinitiatieven voor mobiliteit en onderdelen van de jeugdagenda. Ook de uitwerking van de nota ‘Samen Leven, Samen Doen!’ pakte de gemeente minder proactief op dan het plan was. De inzet op bovenregionale samenwerking beperkte de gemeente tot het hoogst noodzakelijke. Hierdoor bleef het mogelijk te focussen op wettelijke taken en het werk in relatie tot COVID-19. Desondanks wist de gemeente toch nog onderstaande zaken te realiseren.
Ombuigingsopgave sociaal domein in relatie tot realistisch begroten
In 2020 kon de ombuigingsopgave voor het sociaal domein niet gerealiseerd worden. Eind 2020 verscheen het rapport Stelsel in groei (2020) van Andersson Elffers Felix (AEF). Zonder twijfel werd duidelijk dat gemeenten voor een onmogelijke financiële opgave staan en structureel te weinig rijksbijdrage krijgen voor de gedecentraliseerde taken in de jeugdzorg. De Commissie van Wijzen onderschreef deze conclusie en de gemeente ontving extra middelen voor de Jeugdzorg. Landelijk is gestart met het opstellen van een Hervormingsagenda Jeugd, ter verbetering van de duurzaamheid, doelmatigheid en kwaliteit van de jeugdzorg.
Mede na aanleiding van het AEF rapport, concludeerde de gemeente dat de ombuigingsopgave sociaal domein, ook vanwege de effecten van COVID-19, ook voor 2021 niet haalbaar was en is in 2021 overgestapt op realistisch begroten.
Ontwikkelingen gebruik van jeugdhulp
Het beroep op jeugdhulp is ook in 2021 gestegen. Op basis van gesprekken met aanbieders en verwijzers, en verschillende onderzoeken, lijkt de Covid-19 pandemie in 2021 effect te hebben gehad op de duur van de trajecten, en de verergering van problemen bij kinderen en gezinnen waar al zorgen waren. Met andere woorden, uitstroom uit de jeugdzorg duurt langer en er is vaker intensievere hulp nodig. Toch lukt het ook om minder gebruik te maken van jeugdhulp met verblijf, door de inzet van intensieve ambulante zorg.
- Wettelijke ontwikkelingen
Herijking gemeentefonds
In 2021 zijn de voorlopige uitkomsten van de nieuwe verdeelmodellen gepresenteerd, maar een definitieve keuze is nog niet gemaakt en de impact op het sociaal domein is nog niet duidelijk.
Wijziging woonplaatsbeginsel Jeugdwet
De inwerkingtreding van het nieuwe woonplaatsbeginsel is op 1 januari 2022. In 2021 zijn de voorbereidingen voor de uitvoering van deze wetswijziging gedaan. De compensatieregeling die de gemeente ontvangt voor de voogdij/18+ onder de oude regeling, zal in 2022 aangevraagd worden over de jaren 2020 en 2021.
Wijziging Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (WGS)
In de aangepaste wet die per 1 juli 2021 is ingegaan, is vroegsignalering van schulden verankerd. De gemeente voerde deze integraal uit met de Regionale Sociale Dienst (RSD) en de ketenpartners. Signaalpartners meldden betalingsachterstanden op vaste lasten aan de RSD Schulddienstverlening en de RSD ondernam actie door middel van huisbezoeken samen met een consulent van de Stichting Sociale Dorpsteams of telefonisch contact of per SMS. De resultaten zijn positief.
- (Boven)regionale opgaven
Regionale samenwerking
De samenwerkende gemeenten in regio Zuidoost Utrecht (ZOU) evalueerden de manier waarop de gemeenten in de regio samenwerken binnen het sociaal domein. Nut en noodzaak van intergemeentelijke samenwerking in het sociaal domein staan buiten kijf en de onderlinge netwerksamenwerking is krachtig. De gemeenten brachten nog wel verbeteringen aan.
Norm voor Opdrachtgeverschap Jeugd
Bij de uitvoering van taken op het gebied van de Jeugdwet is het van belang dat gemeenten regionaal en voor sommige taken bovenregionaal verband samenwerken. De regio ZOU werkt al vanaf de transitie jeugdzorg met elkaar samen op het gebied van specialistische jeugdhulp. In bovenregionaal verband werkt de regio samen op het gebied van essentiële jeugdzorg en jeugdbescherming. In december 2021 heeft de gemeente daarom de Norm van Opdrachtgeverschap - Regiovisie op het Jeugdzorglandschap vastgesteld. Hierin is opgenomen welke taken op het gebied van jeugdhulp samen worden opgepakt en welke inhoudelijke ontwikkelingen gewenst zijn. Ook wordt de verbinding naar (passend) onderwijs gelegd. De uitgangspunten uit de Transformatieagenda Jeugdhulp zijn overgenomen in de Norm van Opdrachtgeverschap.
Jeugdbescherming
De COVID-pandemie had tot gevolg dat in gezinnen waar al sprake was van problematiek, deze is verzwaard. De uitvoeringsorganisatie (Samen Veilig Midden Nederland: SVMN) in de jeugdbescherming ziet dat de problematiek in de gezinnen die zij begeleiden, verergerd is. Hierdoor was meer hulp en ondersteuning nodig. SVMN werkte verder aan het verbeterplan.
Transformatie essentiële functies
In 2021 startte de ontwikkeling van de vastgoedtransitie bij de gesloten jeugdzorg op het terrein Valkenheide in Maarsbergen . Deze vastgoedtransitie richt zich op passende huisvesting voor deze complexe doelgroep. Want ondanks de afbouw van gesloten jeugdzorg, blijft de mogelijkheid en beschikbaarheid van specialistische zorg en onderwijs belangrijk voor jongeren, die een gevaar zijn voor zichzelf of anderen. De geplande nieuwbouw is gericht op flexibiliteit van plekken met een gesloten karakter naar plekken met een open karakter. Hierdoor zijn deze toekomstbestendig en passend bij de beweging tot minder gesloten zorg en alternatieve oplossingen.
Regionale contractering jeugdhulp en Wmo-begeleiding en professionalisering contractbeheer
Per juli 2021 hebben de regiogemeenten in Zuidoost nieuwe contracten voor jeugdhulp en Wmo-begeleiding conform de Regionale Koers gesloten. Specifiek aandachtspunt hierbij was het verhogen van de kwaliteitseisen met selectiecriteria voor zorgaanbieders aan de poort.
Voor Jeugdhulp met Verblijf is een afzonderlijke overeenkomst met vijf aanbieders gesloten, waarin de ambitie ‘Kinderen zo thuis mogelijk te laten opgroeien’ is opgenomen.
Ambulantisering en huisvesting kwetsbare groepen
De gemeente werkte aan de beweging van meer ambulante hulp en minder hulp in instellingen voor mensen met een psychische kwetsbaarheid. Deze beweging is ook zichtbaar bij de doordecentralisatie van beschermd wonen. We bereidden deze doordecentralisatie voor. Omdat het Rijk de invoering van het nieuwe verdeelmodel uitstelde, liep het maken van financiële samenwerkingsafspraken vertraging op. De gemeente ondertekende met vele partijen een intentieverklaring om de uitstroom van mensen uit beschermd wonen naar onze gemeente beter te laten verlopen. Deze intentieverklaring werkte de gemeente uit in werkafspraken.
De uitvoering van de aanpak mensen met verward gedrag liep vanwege COVID-19 vertraging op, gelukkig is door ZonMw de subsidie verlengd en kon de gemeente met alle betrokken partijen hier verder aan werken.
Strategische Kaders 2020-2023
In 2021 heeft de raad de “Strategische Kaders Participatiewet 2020-2023” vastgesteld. Deze kaders vormen het uitgangspunt voor het uitvoeren van re-integratie en participatieactiviteiten. In 2021 is actief ingezet om een vervolg te geven aan de lokale aanpak om inwoners voor wie deelname aan de samenleving het hoogst haalbaar is te ondersteunen in hun participatie.
- Lokale ontwikkelingen
Minimabeleid
De gemeente beoordeelde de huidige minima regelingen op duidelijkheid en toepasbaarheid en paste deze aan waar nodig. De gemeente faciliteerde een netwerkoverleg van formele en informele organisaties die lokaal betrokken zijn bij minima om minimaregelingen en andere beschikbare faciliteiten onder de aandacht te brengen. Tevens zijn de financiële inlopen Grip op Geld stevig gepositioneerd.
Kwaliteitsverbetering Sociale Dorpsteams
Met de Stichting Sociale Dorpsteams werkte de gemeente samen om de opdracht, de basistaken en de randvoorwaarden aan de stichting duidelijker op papier te krijgen. Hierdoor kan de stichting zich meer richten op het goed ondersteunen van inwoners die dat nodig hebben.
Doelgroepenvervoer
Vanwege afnemende bijdrage van de provincie Utrecht aan de regiotaxi en stijgende kosten voor vervoer, stelde de gemeente nieuwe beleidsregels op voor Wmo-pashouders. Waar inwoners in de knel kwamen, werd gezocht naar een maatwerkoplossing. Als gevolg van COVID-19 is er veel minder gereisd met de regiotaxi. De nieuwe beleidsregels zorgden er ook voor dat er dat er minder gereisd is.
Kinderopvangtoeslagaffaire
Aan gemeenten is gevraagd ondersteuning te bieden aan potentieel gedupeerden van de kinderopvangtoeslagaffaire. Via de belastingdienst werden 41 inwoners bij de gemeente gemeld als potentieel gedupeerden waarop de Stichting Sociale Dorpsteams met hen in contact trad.
Fraudebestrijding
De gemeente stelde een toezichthouder rechtmatigheid voor Jeugd en Wmo aan. De toezichthouder onderzocht 15 meldingen en signalen rond mogelijke onrechtmatigheden m.b.t. de verstrekking en uitvoering van de maatwerkvoorzieningen Jeugd en Wmo. Daarnaast paste gemeente processen aan om de kwaliteit en rechtmatigheid beter te borgen, onder andere door de invoering van het budgetplan voor persoonsgebonden budgetten (pgb's).
Sturingsinformatie
De rekenkamercommissie bracht het rapport Indicatorenset Sociaal Domein uit. Aan de hand van dit rapport onderzocht de gemeente hoe de sturing binnen het sociaal domein verbeterd kan worden. In de regio Zuidoost Utrecht zijn de eerste stappen gezet om dataverzameling in de regio verder te kunnen harmoniseren.